Hoe mentale modellen verandering in de weg staan

Mentale modellen zijn denkbeelden die het gedrag in de organisatie bepalen. Ze leven in het hoofd van de medewerkers, en zijn persoonlijk, uniek. Dat er dus nogal wat verwarring en conflict optreedt, als gevolg van verschillende mentale modellen, is normaal.

Dat zet elke organisatie voor een aantal uitdagingen. Het grootste probleem is dat mentale modellen niet snel veranderen, en dus verouderd geraken, in een snel wijzigende wereld.

Nieuwe inzichten worden niet gebruikt

‘Dat gaat hier niet werken, want…’ Die uitspraak kent iedereen die verandering tracht te brengen. Ze is slechts in een klein deel van de gevallen het gevolg van weerstand (bijvoorbeeld wegens een bedreiging van de eigen positie). In de meeste gevallen is het simpelweg omdat het nieuwe gegeven botst met ons mentaal model. Mensen geloven echt dat ingrijpende verandering niet mogelijk is. ‘Dat werkt hier nu eenmaal zo.’ Senge schrijft:

“Nieuwe inzichten worden niet in de praktijk gebracht, omdat ze niet in overeenstemming zijn met met de voorstellingen die wij hebben van de wereld […]”

Vooroordelen zijn hardnekkig

Als ons model is dat mensen niet te vertrouwen zijn, dan gaan we ons anders gedragen tegenover mensen. Het leidt tot generalisaties en vooroordelen. Twee mensen met verschillende mentale modellen kunnen naar dezelfde gebeurtenis kijken, en die daarna verschillend beschrijven.

Het zijn onze mentale modellen die ervoor zorgen dat we selectief observeren. Wat niet in ons plaatje past, registreert gewoon niet. En omgekeerd, wat perfect in ons plaatje past, schenken we overbodig veel aandacht aan. Ten huize Butterfly Camp noemen we dit ‘gele auto’s’. Het lijkt alsof ze niet bestaan, maar als je er op begint te letten, zie je ze voortdurend.

Selectief observeren leidt tot veralgemening. Geen enkel mentaal model is compleet, en onze hersenen vullen de gaatjes in, en trekken oorzaak-gevolg conclusies waar die er niet zijn. Veralgemening leidt tot vooroordeel. En vooroordelen zijn hardnekkig, die worden niet graag gewijzigd.

Bestaande modellen worden niet uitgedaagd

Als we de modellen niet voortdurend toetsen, blijven ze onveranderd. Naarmate mensen ouder worden, steken ze meer vast in hun mentale modellen (om dan meteen zelf een veralgemening te gebruiken). Van huismussen zeggen we soms denigrerend, ‘Hun wereldje is klein geworden.’

Helaas is dat echt zo. Mensen die in routines vervallen — en dat doen we tot op zekere hoogte allemaal — hebben het moeilijker om zich aan te passen aan veranderingen.

Mentale modellen zijn niet bespreekbaar

Mentale modellen zijn persoonlijk, en kunnen daarom gevoelig liggen. Andere zijn algemeen, maar blijven toch onbespreekbaar.

Als je ergens gaat werken, of zelfs gewoon solliciteren, pols je gewoonlijk al snel naar de dress code: is het hier strak-in-pak, of business casual? Je past je meteen aan. Als een donkerblauw pak, bruine schoenen, en wit hemd zonder das, de norm is, dan kom je morgen niet naar het werk in je gescheurde jeans en je luidste t-shirt. Je vraagt niet eens of dat zou kunnen. En wat je al helemaal niet gaat doen, is de dress code openlijk in vraag stellen. Toch niet als je daar wil blijven werken.

Een eenvoudig voorbeeld, maar als je erover gaat nadenken, handelt elke onderneming volgens een groot aantal assumpties die nooit uitgesproken worden, en daarom onbespreekbaar blijven. Er zijn heel wat zaken die niet openlijk in vraag gesteld kunnen worden.

Waarom zit onze manager in een apart kantoor, en niet gewoon tussen ons? Waarom mag ik geen koffiezetje installeren op mijn bureau? Waarom moet ik mijn opleiding uit de interne catalogus kiezen? …

Denk jij er zelf ook aan eentje?

Onze bron

Senge, Peter M. (1990). De Vijfde Discipline: de kunst en praktijk van de lerende organisatie. Scriptum Management, Nederlandstalige versie.

(Photo credit: Ian Espinosa. via unsplash)