Weerstand leren herkennen

Mensen bieden weerstand tegen verandering. Die begint vanaf het moment dat ze de impact van de verandering op de eigen situatie beginnen in te zien, en ze kan zich razendsnel ontwikkelen.

Ergens in de hersenen hebben we een mentaal model van onze huidige toestand. We hebben ook zekere verwachtingen van de toekomst. Wanneer we nu met een afwijkende toekomst geconfronteerd worden, één die op bepaalde factoren onder de verwachting blijft, dan gaat de trekker af in onze amygdala. Er volgt een emotionele respons.

Blijkt dat, eens de amygdala in actie schiet, het neurale verkeer naar het rationele brein wordt omgeleid via een verschillende route, de Hypothalamic-Pituitary-Adrenal (HPA) as, een beetje zoals je via een pedaal-switch een zuiver gitaarsignaal door een distortion-module kunt sturen, om het geluid te vervormen. De nieuwe route loopt nu eerst via het emotionele brein, en gaat daarna pas verder naar het rationele brein. Zo wordt de invloed van het rationele brein op de reactie beperkt, omdat het emotionele brein voorrang krijgt om het lichaam aan te sturen. Vermoedelijk gebeurt dit omdat het rationele deel veel trager werkt, en in een echt kritieke situatie de efficiëntie van de ‘fight-or-flight’ reactie zou hinderen. Noch om te vechten, noch om te vluchten, heb je veel ratio van doen. Mensen in een emotionele toestand worden irrationeel, en zelfs destructief. Dit wordt de ‘amygdala hijack’ genoemd, omdat het brein als het ware gekaapt wordt door emotie.

Emotie verhindert het leren

Het is uitvoerig aangetoond dat emotie het leerproces in de weg staat. Daarvoor hoeft de emotie niet eens hoog op te lopen. We schreven al eerder over defensieve routines, die subtiel en onbewust gebruikt worden, en hun eigen mentaal model en bijhorend gedrag hebben. Mensen die in defensieve routines vervallen, houden ook op met leren.

Wat we als tegenpartij, wij die willen veranderen, voelen, is weerstand. Weerstand voelen is de reactie op een emotioneel proces. En het is wie duwt, die de weerstand voelt. Weerstand is een interpersoonlijk proces.

Wat we proberen te verhinderen is dat de weerstand wederzijds wordt. Wanneer we een verandering beschrijven aan anderen, en we voelen weerstand, dan schiet onze eigen amygdala evengoed in actie. Onze eigen defensieve routines worden geactiveerd, en we gaan vechten, in dit geval harder duwen. Zo komen we in een wedloop van emoties terecht, en wordt elke vooruitgang bemoeilijkt.

Het eerste wat je dus moeten beseffen — en dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan — is dat weerstand nooit persoonlijk tegen jou gericht is. Het is het gevolg van het feit dat de ontvanger van de boodschap zich met een realiteit geconfronteerd ziet, die moeilijk is om te confronteren, een realiteit die onzekerheid, angst, of schaamte oproept, een realiteit die zij wenst te vermijden.

Weerstand kan ook subtiel

Weerstand herkennen is niet altijd evident. Ze kan vreselijk subtiel uit de hoek komen. Vaak blijft ze voor diegene die de weerstand biedt verborgen, omdat we onszelf niet zien als iemand die weerstand biedt. Weerstand leren herkennen, tijdens een gesprek, is dus een nuttige vaardigheid. Het kan voorkomen dat je de weerstand zelf persoonlijk gaat nemen.

We willen niet veralgemenen, maar in organisatiedomeinen die gedreven worden door logica en ratio, zoals bijvoorbeeld IT, is het zeer gewoon om subtiele vormen van weerstand niet te herkennen. Voor de change agent kan de verandering zo logisch, helder en positief zijn, dat elke vorm van weerstand als irrationeel wordt gezien. Want dat is ze ook, of toch de expressie ervan.

Maar hoe herken je die subtiele weerstand dan? Dat bekijken we dan morgen weer.

(Photo credit: Alina Grubynak via unsplash)