Flow

"Je kunt niet tweemaal in dezelfde rivier stappen."

Wie zich voldoende de lessen filosofie herinnert, weet dat deze uitspraak wordt toegeschreven aan de presocratische filosoof Heraclitus (ca. 540-480 v. Chr.). Hij lag aan de bron van een principe dat panta rhei (πάντα ῥεῖ) wordt genoemd: 'alles stroomt'.

Wat Heraclitus bedoelt is dat alles voortdurend verandert, in flux is, zoals een rivier. Niets ís, alles is steeds ‘aan het worden’. We moeten opletten met dingen te benoemen, want namen zijn statisch, terwijl dingen dynamisch zijn. Hij zou gewaarschuwd hebben tegen hokjesdenken. Hij werd daarmee de filosofische grondlegger van wat we tegenwoordig complexiteitstheorie noemen. Heraclitus deed wel meer straffe uitspraken, zoals: ‘Het geheel is samengesteld uit alle dingen, en alle dingen komen uit het geheel’ en ‘De weg naar omhoog en de weg naar omlaag is dezelfde weg.’ Heraclitus was de oorspronkelijke systeemdenker.

De metafoor van de rivier is belangrijk. Ze is steeds dezelfde, want ze loopt in dezelfde bedding. Ze is steeds verschillend, want er vloeit steeds ander water doorheen. Wat Heraclitus ons tracht te vertellen is dat context belangrijk is, in tijd en omstandigheden.

Panta rhei heeft tegenwoordig een nieuwe, en hippere naam: flow. We zien het woord gebruikt om naar twee concepten te verwijzen.

Opgaan in je werk

Het psychologische concept ‘flow’ of ‘flow state’ van Mihaly Csikszentmihalyi (spreek uit: mihai tsjiksentmihai), een mentale toestand waarbij je zo geconcentreerd bezig bent, dat alle besef van ruimte en tijd verdwijnt. Je bent in ‘the zone’, je gaat volledig op in je taak. Flow brengt de juiste balans tussen uitdaging (uitdagend genoeg om te leren, maar niet te, zodat je niet ontmoedigd wordt) en je eigen kunnen.

Het flow-model (Bron: Wikipedia)

Het zijn dus bijzondere taken die je in flow brengen: taken waar je al goed in bent, maar die toch nog voldoende uitdaging bieden, zodat je even moet ‘stretchen’ om een goed resultaat te bereiken. Dergelijke taken worden soms ‘Goldilocks tasks’ genoemd. Het spreekt voor zich dat dergelijke taken uitstekend zijn om te leren. Maar Csikszentmihalyi rapporteerde ook dat mensen die regelmatig in flow gaan over het algemeen gelukkiger zijn. Flow is wat dat betreft een vorm van trance, tegelijk tegenovergesteld aan, en toch met hetzelfde effect als mindfulness.

Er is ook zoiets als groepsflow, samen in flow gaan, maar dat is zeldzamer. Je ziet het vooral bij hoogperformante teams, zoals sportteams of Navy SEAL teams. Het vereist een buitengewone coördinatie en eenheid binnen de groep, en gerichte training is vereist.

Werk zonder afval

Met ‘flow’ wordt tegenwoordig, vooral in IT, ook verwezen naar het principe van continuous-flow manufacturing, een productietechniek die ontstond in de fabrieken van Henry Ford, en door Taiichi Ohno bij Toyota tot een kunst werd verheven: het principe van ‘Just In Time (JIT)’ delivery. Het idee bestaat erin om het werk zo vlot mogelijk door het productieproces te laten stromen, zoals een rivier de weg van de minste weerstand zoekt. Er wordt ingezet op technieken waarbij het werk zo weinig mogelijk moet wachten tussen de werkstations, het vermijden van overbodige handelingen, het vermijden van ‘rework’ en productiefouten (zoals software-bugs) aan de bron.

Go with the flow

Beide betekenissen van flow blijken bijzonder complementair. Onderliggend speelt een gelijkaardig idee: in staat zijn om te werken zonder onderbrekingen, mentaal en fysiek. Zo kunnen we ontzettend productief worden, zonder dat het een negatieve effecten heeft op ons welzijn, wel integendeel. Heb je ooit het gevoel gehad dat er in je organisatie enorm veel energie verspild wordt aan de verkeerde dingen? Dat is meer dan waarschijnlijk. Flow is het antwoord, in beide betekenissen. Herinner je het stukje over Do Easy? Dat is flow, met andere woorden.

De metafoor van de rivier is belangrijk. We moeten blijven beseffen dat de wereld complex is, en water is een uitstekende metafoor. We kunnen enkel meegaan met de stroom, surfen op de golven. Dat kan nooit perfect, maar daar hoeven we ons geen zorgen over te maken, want het is net dat streven naar perfectie dat ons uitdaging biedt, de uitdaging die we nodig hebben om te blijven leren, te blijven groeien, en gelukkig te worden.

De wereld is overvloedig, en alles stroomt, alles verandert voortdurend. Je moet voortdurend aanpassen, bijsturen. Je moet voortdurend keuzes maken, en dat wekt onzekerheid op. Maar, zoals Bart De Waele me vertelde: ‘Je drinkt niet van een brandslang, zoals je van een kraantje drinkt.’

In een jazz-ensemble, een ander voorbeeld van een hoogperformant team, spreken ze over ‘getting into the groove’. Je zit niet altijd in de groove, soms ga je tijdens je improvisatie geweldig uit de bocht, maar er is steeds dat ritme waarop je kunt terugvallen. Frictie is er altijd, maar zolang je je door de rivier laat meedrijven, ga je in de goeie richting.

(Photo credit: Butterfly Camp)